Karşılıksız Çek Keşide Etmenin Cezai Sorumluluğu ve Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
Karşılıksız çek keşide etmenin sonucu, Çek Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir. Bir çek genel olarak iki sebepten dolayı ödenemez. Çek ya tamamen karşılıksız çıkmıştır bu yüzden ödenemiyordur ya da kısmen ödenemiyordur. Bu sebeplerden hangisi olursa olsun muhatap bankanın yapmak zorunda olduğu bazı işlemler vardır.
Bir Özet
- Karşılıksız Çek Düzenlemenin Cezası
- Karşılıksız Çek İçin Bankların Ödemek Zorunda Olduğu Tutar
- Türk Ticaret Kanunu’na Göre Karşılıksız Çekin Oluşabilmesi İçin Gereken Unsurlar
- Çek Kanunu’na Göre Karşılıksız Oluşabilmesi İçin Gereken Unsurlar
- Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
- Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
- Gerçek Kişinin Temsilcisi veya Vekili Olarak Çek Düzenlenmesi Hâlinde, Bu Çekten Dolayı Hukuki ve Cezai Sorumluluk
- Karşılıksız Çek Keşide Etmede Etkin Pişmanlık ve Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılması
- İcra İflas Kanunu’na Göre Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
- Çek Kanunu’nda Çek İle İlgili Düzenlenmiş Diğer Ceza Hükümleri
Karşılıksız Çek Düzenlemenin Cezası
Öncelikle belirtilmesi gereklidir ki kişi karşılıksız çek düzenlediği için hapis cezasına çarptırılmaz. Maddeden de anlaşıldığı üzere kişiye ilk önce adli para cezası verilir. Kişi ödemesi gereken adli para cezasını ödemez ise 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun uyarınca adli para cezası, hapis cezasına çevrilir. Anılan maddenin devamında hükmedilecek adli para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamayacağı ifade edildiğinden uygulamada genel olarak adli para cezası, çek bedeli yüksek olduğundan ödenemez ve kişi hapse girmek durumunda kalır. Bu nedenle hak kayıpları yaşamamak için bir avukata danışılmalıdır. Karşılıksız çek keşide eden kişi, faizleri ile birlikte çek bedelini öderse veya çek alacaklısı şikayetten vazgeçerse karşılıksız çek keşide eden aleyhine açılan davalar düşer.
Çek Kanunu Madde 5 – (1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur.
Çek Kanunu’na eklenen geçici madde 5 düzenlemesi hem cezanın infazı hem de ödeme hususuna ilişkin bazı istisnalar getirmiştir. Bu madde belli bir dönem için düzenlenmiştir fakat yine de hatırlatmakta fayda vardır eğer bu düzenlemede belirtilen dönemler içinde karşılıksız çek keşide edilmiş ise geçici madde 5 uygulama alanı bulacaktır. Geçici madde 5: 5 inci maddede tanımlanan ve 30/4/2021 tarihine kadar işlenen suçtan dolayı mahkûm olanların cezalarının infazı durdurulur. Hükümlü 30/6/2022 tarihine kadar çek bedelinin bu fıkrada değişiklik yapan Kanunun yayımı tarihi itibarıyla ödenmeyen kısmının onda birini alacaklıya ödemek zorundadır. Kalan kısmını 30/6/2022 tarihinden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödemesi durumunda mahkemece, ceza mahkûmiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir. 30/6/2022 tarihine kadar çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmemesi halinde alacaklının şikâyeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Hükümlü taksitlerden birini süresi içinde ilk defa ödemediği takdirde ödemediği bu taksit, sürenin sonuna bir taksit olarak eklenir. Kalan taksitlerden birini daha ödemediği takdirde alacaklının şikâyeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Bu fıkra hükümleri, 30/4/2021 tarihine kadar işlenmiş ve yargılaması devam eden suçlar bakımından, çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin 30/6/2022 tarihine kadar ve bu fıkrada belirtilen taksitlerin süreleri içinde alacaklıya ödenmesi koşuluyla, infaz aşamasında uygulanabilir.
Çekin üzerinde yazılı düzenleme tarihine göre ibraz süreleri hesaplanır. İleri tarih koyulmuşsa ileri tarihten itibaren ibraz süreleri işler. Çek daha önceki tarihte götürülürse karşılıksız işlemi yapılmaz. Halbuki T.T.K.’de böyle değildir. İleri tarihli çek ve ibraz tarihinden itibaren hesaplanan süreden önce çekin ibraz edilemeyeceği Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Çek Kanunu özel düzenleme olduğu için Çek Kanunu uygulanır. Çek Kanunu’na göre ileri tarihli bir çek varsa o tarihten sonra hesaplanacak ibraz süreleri içerisinde çekin bankalara ibraz edilmesi gereklidir. Yalnızca bu şekilde karşılıksız işlemi yapılması mümkündür.
Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır.
Karşılıksız Çek İçin Bankların Ödemek Zorunda Olduğu Tutar
Muhatap banka, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;
a) Karşılığının hiç bulunmaması hâlinde,
1) Çek bedeli alt bin Türk Lirası veya üzerinde ise altı bin Türk Lirası,
2) Çek bedeli altı bin Türk Lirasının altında ise çek bedelini,
b) Karşılığının kısmen bulunması hâlinde,
1) Çek bedeli altı bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı altı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı,
2) Çek bedeli altı bin Türk Lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak altı bin Türk Lirasını,
ödemekle yükümlüdür. (Ç.K. m.3)
Bankaların sorumlu olduğu 6.000,00-TL bedel 31.01.2023 tarihinden itibaren geçerlidir. Kaynak için:
https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Bankacilik+Verileri
Türk Ticaret Kanunu’na Göre Karşılıksız Çekin Oluşabilmesi İçin Gereken Unsurlar;
- Karşılıksız olduğunun takas odasının beyanı ile tespit edilmesi.
- Karşılıksız olduğunun protesto ile tespiti.
- Karşılıksız olduğunun muhatabın beyanı ile tespit edilmesi.
Çek Kanunu’na Göre Karşılıksız Oluşabilmesi İçin Gereken Unsurlar;
- Karşılığının olmadığının tespit edilmesi gereklidir.
- Kanunu şekil şartlarını taşıyan bir çekin varlığı gereklidir.
- Çek ibraz edildiğinde karşılığının bulunmaması gereklidir.
- Manevi unsurun bulunması gereklidir.
- Çeki muhatap bankaya ibraz edenin yasal hamil olması gereklidir.
Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
Ç.K. m. 5–(6) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamaz.
Kişinin elinde çek varsa mutlaka o ibraz süresi içinde bankaya ibraz edip karşılığı var mı yok mu tespit ettirmesi gerekmektedir.
(5) Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı ile ilgili olarak, herhangi bir adres değişikliği bildiriminde bulunulmadığı sürece ilgilinin çek hesabı açtırırken bildirdiği adrese 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanununun 35 inci maddesine göre derhal tebligat çıkarılır. Adresin bankaya yanlış bildirilmesi veya fiilen terkedilmiş olması hâlinde de, tebligat yapılmış sayılır.
(7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste hâlinde vermekle yükümlüdür.
(8) Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına ilişkin bilgiler, güvenli elektronik imza ile imzalandıktan sonra, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla MERSİS ile Risk Merkezine elektronik ortamda bildirilir. Hakkında çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişiler, Risk Merkezi tarafından bankalara bildirilir. Bu bildirimler ile bankalara yapılacak duyurulara ilişkin esas ve usuller, Adalet Bakanlığının uygun görüşü alınarak Risk Merkezi tarafından belirlenir.
(9) Karşılıksız kalan bir çekle ilgili olarak yapılan yargılama neticesinde mahkeme tarafından beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın düşmesi veya davanın reddine karar verilmesi hâlinde, aynı kararda, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin kararların kesinleşmesi üzerine, bu kararlar, MERSİS ile Risk Merkezine sekizinci fıkradaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.
Bu fıkrada hangi durumlarda çek hesabı açma yasağının kaldırılacağı düzenlenmiştir. Karşılıksız çek keşide eden kişi, faizleri ile birlikte çek bedelini öderse veya çek alacaklısı şikayetten vazgeçerse karşılıksız çek keşide eden aleyhine açılan davaların düşeceğini tekrar hatırlatmak gerek.
(10) Birinci fıkrada tanımlanan suç nedeniyle, ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.
Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür. (Çek Kanunu m. 5)
Görüldüğü üzere karşılıksız çek keşide etmek suçunda görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.
Gerçek Kişinin Temsilcisi veya Vekili Olarak Çek Düzenlenmesi Hâlinde, Bu Çekten Dolayı Hukuki ve Cezai Sorumluluk
Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi hâlinde, bu çekten dolayı hukukî ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir. (Çek Kanunu m. 5/3)
Hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine ait düzenleyene ait değil, temsilciye ait değil. Oysaki kıymetli evrak esaslarında yetkisini aşan veya hiç yetkisi olmadan kıymetli evrak düzenleyen kişi kendisi sorumlu oluyor yani temsilci sorumlu oluyordu. Ancak çekte sorumluluk esas sahibine aittir. Poliçe ve bonoda sorumluluk temsilciye aittir.
(2) Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. (Çek Kanunu m. 5/2)
Her ne kadar çekte tıpkı poliçede olduğu gibi düzenleyen, muhatap ve lehtar adı altında 3 kişi bulunması gerekiyorsa da aslında muhatap, düzenleyenin hesabından hamilin alacağını ödeyecek olan bankadır.
Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. (Çek Kanunu m. 5/2)
Hesapta para olması lazım. Parayı hesapta, gerçek kişiyse o gerçek kişi bulunduracak tüzel kişiyse yönetim organı üyesi bulunduracak. Birinci fıkra uyarınca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.
(3) Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. (Çek Kanunu m. 5/3)
Burada önemli bir fark vardır. Çek hesabı sahibi gerçek kişiyse çek düzenleme yetkisi o gerçek kişiye ait. Başkasını vekil olarak tayin edemez mutlaka kendisi yapacak.
Karşılıksız Çek Keşide Etmede Etkin Pişmanlık ve Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılması
Çek Kanunu Madde 6 – (1) Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında,
a) Yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine,
b) Mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına,
karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.
(2) Şikâyetten vazgeçme hâlinde de birinci fıkra hükmü uygulanır. (Şikayete bağlı bir suç ve her aşamada şikayetten vazgeçilebiliyor.)
(3) Kişi, mahkûm olduğu cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl ve her halde yasağın konulduğu tarihten itibaren on yıl geçtikten sonra, hükmü veren mahkemeden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasını isteyebilir; mahkemenin vereceği karara itiraz edebilir. Bu itiraz bakımından İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin karar kesinleştiğinde, yasağın kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.
İcra İflas Kanunu’na Göre Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı
Çek ile ilgili karşılıksızdır işlemi yapıldıysa hamil bunu öğrenmeden itibaren 3 ay içinde fakat herhalde 1 yıl içinde talepte bulunmalıdır. (İ.İ.K. m. 347) Talepte bulunulursa, çek hesabı sahibi aleyhinde, çekin ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da talepte bulunanın ya da çek hesabı sahibinin yerleşim yeri İcra Ceza Mahkemesinde çek hesabı açma yasağı ve çek düzenleme yasağı kararı verilir. (İ.İ.K. m. 346) İcra Mahkemesi, cezai yargılama söz konusu ise İcra Ceza Mahkemesi sıfatına haizdir.
Çek Kanunu’nda Çek İle İlgili Düzenlenmiş Diğer Ceza Hükümleri
Madde 7 – (1) Tacirin ticarî işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Tacir ticari işletmesiyle ilgili olan işlerde tacir çeki kullanmak zorunda ama tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenlerse cezai sorumluluk vardır.
(2) Tacir olmayan kişiye tacir kişiye verilmesi gereken çek defteri veren banka görevlisi hakkında elli günden yüz elli güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
(3) 2 nci maddenin üçüncü fıkrasındaki yükümlülüğe aykırı olarak bankaya gerçek dışı beyanda bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Beyanname almadan veya beyannameye rağmen, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiye veya bu kişinin yönetim organında görev yaptığı veya temsilcisi ya da imza yetkilisi olduğu tüzel kişiye çek defteri veren banka görevlileri elli günden yüz elli güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.
(4) Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Ödenmediğinin başka yollarla tespiti mümkündür; takas odası ve noter.
(5) Karşılığı tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edilen çekin karşılığının hesapta mevcut olmasına rağmen, hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Çekin karşılığı var ama banka ödemiyorsa ya da banka her çek yaprağı için ödemekle yükümlü olduğu 6.000,00-TL bedeli ödemiyorsa o zaman şikayet üzerine hapis cezası verilebilir.
6) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, buna rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi adına çek hesabı açan banka görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(8) Çek defteri basmaya veya bastırmaya kanunen yetkili kılınanlar dışında çek defteri basanlar ve bastıranlar iki yıldan beş yıla kadar hapis ve bin beş yüz güne kadar adlî para cezasıyla cezalandırılır.
Çek defterlerini basmaya yetkili olanlar kanun gereğince bankalardır. Her ne kadar Türk Ticaret Kanunu’ndaki zorunlu koşulları sağlayan kağıt parçası da çek olarak geçerli olsa da özel kanun gereğince bu koşulları taşıyan çek yapraklarını bankalar yapmalıdır.
(9) Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi, bu aykırılığı içeren her bir çekle ilgili olarak, Cumhuriyet savcısı tarafından üç yüz Türk Lirasından üç bin Türk Lirasına kadar idarî para cezası ile cezalandırılır.
Hamiline yazılı çeklerde mutlaka hamiline ifadesi oluyor. Bunlar riskli çekler mutlaka hamiline yazılı çek defterlerinin kullanılması gerekiyor. Buna aykırı olarak çek düzenlenirse idari para cezası uygulama alanı bulacaktır.
(10) 2 nci maddenin, sağlanması ve saklanması gereken bilgi ve belgelere ilişkin hükmüne aykırı hareket edilmesi veya çekin karşılıksız çıkması dolayısıyla hamili tarafından talep edilmesi üzerine düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adreslerinin kendisine verilmemesi hâlinde, ilgili bankaya Cumhuriyet savcısı tarafından beş yüz Türk Lirasından beş bin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.
Yani karşılıksız çek çıktığı zaman banka, çeki düzenleyen kişiye ait bilgileri hamile vermek zorundadır aksi takdirde idari para cezası gündeme gelecektir.
Not: Bazı fıkralarda yaptırım olarak idari para cezası bazı fıkralarda ise yaptırım olarak adli para cezası düzenlenmiştir. Karıştırılmaması gerekmektedir.
Bir yanıt yazın