Menfi Tespit Davası

Menfi tespit davası gerçekte var olmayan bir borç veya geçerli olmayan hukuki ilişki nedeniyle hakkında icra takibi yapılması muhtemel olan veya icra takibi yapılmış olan kişinin (borçlunun) gerçekte borçlu olmadığını mahkeme nezdinde tespit ettirmek için ikame ettiği davadır. Kesinleşmiş icra takibine karşı borçlunun başvurabileceği bir yoldur. Kesinleşmiş icra takibine karşı borçlu neler yapabilir ?

Genel Olarak Menfi Tespit Davası

Menfi tespit davası borçlunun, borçlu olmadığını ispat ettirmek için ikame ettiği bir davadır. Yani menfi tespit davası gerçekte var olmayan bir borç veya geçerli olmayan hukuki ilişki nedeniyle hakkında icra takibi yapılması muhtemel olan veya icra takibi yapılmış olan kişinin (borçlunun) gerçekte borçlu olmadığını mahkeme nezdinde tespit ettirmek için ikame ettiği davadır. Menfi tespit davası İcra ve İflas Kanunu’nun 72. maddesinde düzenlenmiştir.

Kesinleşmiş icra takibine karşı borçlunun başvurabileceği yollar şikayet, gecikmiş itiraz, icra takibinin iptali ve taliki (erteleme), menfi tespit davası ve istirdat davasıdır. Bu yazıda menfi tespit davası ele alınacaktır.

Davalı tarafından varlığı iddia edilen bir hukuki ilişkinin mevcut olmadığının (yok olduğunun) tespiti için açılan davaya menfi (olumsuz) tespit davası denir (Kuru, B.: İcra ve İflâs Hukuku El Kitabı (Kuru-El Kitabı), İstanbul 2013, s. 346). Menfi tespit, 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu’nun (İİK) 72. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre; borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında ya da icra takibinden sonra borçlu bulunmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir. Bu dava maddi hukuk ve usul hukuku bakımından genel hükümlere dayalıdır ve normal bir hukuk davası olarak açılır. (3. Hukuk Dairesi 2021/2544 E., 2021/6598 K.)

Borçlu icra takibinden önce veya takip sırasında alacaklıya karşı menfi tespit davası açabilir. (Borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir. İ.İ.K. m. 72). Borçlunun bu davayı kazanması sonucunda hakkında başlatılan icra takibi iptal edilir ve boru ödemez. Yalnız dikkat edilmesi gereken husus borçlunun borcunu icra dairesine ödemesi sonrasında artık menfi tespit davası açılamayacağıdır. Bunun nedeni ise hukuki yararın yokluğudur. Çünkü iddia edilen borcun ödenmesi ve takibin sona ermesinden sonra artık borçlunun, borçlu olmadığını tespit ettirmesinde hukuki yarar bulunmamaktadır.

Gerçekte var olmayan bir borcu ödeyen borçlu, bu ödediği parayı geri almak isterse artık istirdat davası açması gerekmektedir.

Eş söyleyişle, kendisine karşı icra takibi yapılmış olan borçlu, ödeme emrine itiraz edilmemiş veya itiraz edilmiş olmakla birlikte yerinde görülmemiş olması sebebiyle icra takibi kesinleşse dahi maddi hukuk bakımından borçlu olmadığını ileri sürebilir. Bunun için, takip devam ederken alacaklıya karşı menfi tespit davası açabileceği gibi, böyle bir menfi tespit davası açmamış ve borcu cebri icra tehdidi altında ödemiş ise ödemiş olduğu paranın kendisine verilmesi için alacaklıya karşı istirdat davası açabilir (Kuru, B.: İcra ve İflâs Hukukunda Menfi TespitDavası ve İstirdatDavası, Ankara 2003, s. 233). (3. Hukuk Dairesi 2021/2544 E., 2021/6598 K.)

Yalnız dikkat edilmelidir ki menfi tespit davası ikame edildikten sonra borçlu borcunu öderse ikame edilen bu menfi tespit davasına istirdat davası olarak devam edilir. (Borçlu, menfi tesbit davası zımmında tedbir kararı almamış ve borç da ödenmiş olursa, davaya istirdat davası olarak devam edilir. İ.İ.K m. 72)

Menfi tespit davası icra takibinden önce sonuçlanmaz ve ihtiyati tedbir kararı verilmemiş olması (veya ihtiyati tedbir kararının kaldırılması) nedeniyle, (menfi tespit davası görülmekte iken) borç alacaklıya (davalıya) ödenmiş olursa, menfi tespit davasına istirdat davası olarak devam edilir (m.72/6); yani menfi tespit davası (kendiliğinden) istirdat davasına dönüşür; bu hâlde mahkeme menfi tespit davasına istirdat davası olarak devam eder (Kuru, B: İstinaf Sistemine Göre Yazılmış İcra ve İflâs Hukuku Ders Kitabı, Ankara, 2017, s. 146). Bu durumda İİK’nın 72/6 maddesi gereğince bedele dönüşen isteminin temeli menfi tespit davasıdır. (3. Hukuk Dairesi 2021/2544 E., 2021/6598 K.)

Menfi tespit davası görülürken borçlu, borcun bir kısmını öderse menfi tespit davası ödenen borç bakımından istirdata dönüşür. Ödenmeyen kısım için menfi tespit davası görülmeye devam eder.

Menfi tespit davası devam ederken, icra takibi konusu borcun bir kısmı ödenirse, menfi tespit davası ödenen borç kesimi için (kısmi) istirdata dönüşür. Ödenmeyen borç kesimi için ise menfi tespit davası olarak kalmakta devam eder. Yani bu halde menfi tespit davasına kısmi tespit davası ve kısmi istirdat davası olarak devam edilir. (Kuru, B.: İcra ve İflâs Hukukunda Menfi TespitDavası ve İstirdatDavası, Ankara 2003, s. 193-195). (3. Hukuk Dairesi 2021/2544 E., 2021/6598 K.)

İleride daha detaylı olarak inceleneceği üzere menfi tespit davasının, davacısı borçlu olacak davalısı ise alacaklı olacaktır. İspat yükü davalı alacaklının üzerindedir. Yani alacağının olduğunu ispatlamalıdır davalı. Menfi tespit davalarına bakmakla görevli olan mahkeme genel mahkemelerdir. Yetkili mahkeme ise icra takibinin yapıldığı yer ya da davalı alacaklının yerleşim yeridir. Burada seçimlik yetki vardır. Menfi tespit davasını açmak için bir süre değil bir süreç vardır. Diğer bir ifade ile menfi tespit davası gerçekte olmayan bir borç ödenmek zorunda kalınana kadar açılabilir.

Menfi tespit davasının açılamayacağı bazı durumlar mevcuttur. İcra hukukunda borçlunun ödeme emrine itiraz etmesi sonucunda alacaklının takibe devam etmek için başvurduğu bazı yollar vardır bunlardan biri itirazın kaldırılması yolu diğeri itirazın iptali davasıdır. Eğer ki alacaklı itirazın iptali davasını ikame etmiş ve bu davayı da kazanmışsa bu aşamadan sonra borçlunun konusu ve tarafları aynı bir alacak için menfi tespit davası veya istirdat davası açması mümkün değildir. Hüküm kesinleşmese bile derdestlik nedeniyle dava reddedilecektir. Kesinleşmişse kesin hüküm nedeniyle ret söz konusu olur. Alacaklı itirazın kaldırılması yoluna başvurmuşsa ve lehine karar çıkmışsa borçlu yine de menfi tespit davası ikame edebilir. Çünkü itirazın kaldırılması yolunda verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez.

Borçlu, hakkında başlatılan icra takibinde takipte zamanaşımı itirazını ileri sürmüşse veya itirazın kaldırılması yolunda bu iddiasını ileri sürmüşse ve mahkeme borçlunun bu itirazını kabul etmemişse borçlu zamanaşımı def’ini ileri sürerek menfi tespit davasını ikame edebilir. Fakat bunu yapabilmesi için ayrıca borçlu takip aşamasında zamanaşımı itirazını ileri sürmeli veya itirazın kaldırılması yolunda bu iddiasını ileri sürmelidir. Yoksa menfi tespit davası açamaz.

Menfi tespit davası açılmadan önce arabulucuya başvurmak zorunlu değildir.

İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davası

Takipten önce menfi tespit açılabilmesi için, borçlunun borçlu olmadığının hemen tespit edilmesinde borçlunun korunmaya değer hakkı olmalıdır. Buna örnek olarak da imzası borçluya ait bir senedin hata ve hile ile borçludan alınması örnek olarak verilebilir. Bu senet ödenmesi için borçluya mektup, ihtar gibi yöntemlerle bildirilmişse borçlunun, borçlu olmadığını hemen tespit ettirmesinde korunmaya değer hukuki bir yarar bulunmaktadır. Çünkü hem icra mahkemelerinde kısıtlı bir inceleme vardır (hata veya hile gibi savunmalar itirazın kaldırılması yolunda incelenmez) hem de bu senede dayanarak icra takibi yapılırsa borçlunun itirazı, itirazın kaldırılması yolu ile kaldırılabilir ve kendisinden hile veya hata ile alınan senet için takibe devam edilir. Borçlu takip öncesi menfi tespit davası ile senet borcunu ödediğini veya borcun herhangi bir sebeple sona erdiğini tespit ettirir.

Borçlu ileri sürebileceği iddiaları itirazın iptali davasında zaten ileri sürebilecekse bu konuda artık takip öncesi menfi tespit davası açmasında korunmaya değer hukuki bir yararı bulunmamaktadır.

Takipten önce açılan menfi tespit davası, dava sonrasında açılmış olan icra takiplerini kendiliğinden durdurmaz. Borçlu mahkemeden teminat karşılığında takibin durdurulması için ihtiyati tedbir talep eder. Bu tedbir talebini mahkemenin kabul etme zorunluluğu yoktur. Mahkeme, alacağın %15’inden aşağı olmayan bir teminat karşılığında icra takibini durdurabilir. (İcra takibinden önce açılan menfi tespit davasına bakan mahkeme, talep üzerine alacağın yüzde on beşinden aşağı olmamak üzere gösterilecek teminat mukabilinde, icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir. İ.İ.K m. 72/2)

İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası

Takipten sonra açılacak menfi davasında da hukuki yarar aranır. İcra takibi, itiraz üzerine durmuşsa artık menfi tespit davası açmakta hukuki yarar bulunmamaktadır. İtirazın iptali davası açılmışsa menfi tespit davası açılamaz. İtirazın kaldırılması yoluna gidildiyse menfi tespit davası açılabilir. Çünkü itirazın kaldırılması yolunda sınırlı inceleme yapıldığından her türlü delil ileri sürülemez. İtirazı kesin kaldırılan borçlu sonradan menfi tespit davası açabilir. Ödeme emrine itiraz etmeyen borçlu menfi tespit davası açabilir.

Kendisine ödeme emri gelen borçlu ödeme süresi içinde zamanaşımı itirazını ileri sürmemişse itiraz süresi geçtikten sonra alacağın aslında zamanaşımına uğradığını ileri sürerek menfi tespit davası açamaz. Borçlu böyle bir durumda ancak senet varsa senet metnine dayanarak ispat eder zamanaşımı def’ini. Borçlu takip sırasında veya itirazın kaldırılması yolunda zamanaşımı itirazını ileri sürüp reddedilirse menfi tespit davası açabilir.

Takipten sonra açılan menfi tespit davası icra takibini kendiliğinden durdurmaz. Mahkeme ihtiyati tedbir ile de takibi durduramaz fakat mahkeme icra takibi sonucunda elde edilen paranın alacaklıya verilmemesi için alacağın %15’inden aşağı olmayan bir teminat karşılığında ihtiyati tedbir kararı verebilir (İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında ihtiyati tedbir yolu ile takibin durdurulmasına karar verilemez. Ancak, borçlu gecikmeden doğan zararları karşılamak ve alacağın yüzde on beşinden aşağı olmamak üzere göstereceği teminat karşılığında, mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyla icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmemesini isteyebilir. İ.İ.K. m. 72/3). Böylelikle takipten sonra açılmış menfi tespit davası, malların haczedilmesini ve satılmasını önlemez.

İ.İ.K’nin 72. maddesinin üçüncü fıkrasından haciz yapılmamışsa veya haciz konulup da satış yapılmadıysa; borçlunun, borç miktarını tüm fer’ileri ile birlikte (faiz vs.) icra dairesine yatırarak ve bu yatırılan paranın alacaklıya verilmemesi için ihtiyati tedbir kararı alarak takibi durdurulabileceği kabul edilir. Böyle bir uygulama yapılırsa haciz konulan mallar üzerindeki haciz kalkacaktır ve satış yapılamayacaktır. Haczin konulmadığı senaryoda ise haciz yapılamaz ve icra dairesine yatırılan bedel, dava sona erene kadar borçlunun yatırdığı teminat karşılığı borçluya verilmez. Borçlunun ihtiyati tedbir kararı alması için en az bütün borcu yani %100’ü ve üstüne %15  teminat göstermelidir. Yani alacağın %115’ini teminat gösterirse bu takibi durdurmak için tedbir alabilir. Netice itibarıyla borçlu, borcunun tamamını icra dairesine yatırmalı ve ardından İ.İ.K.’nin 72. maddesinde belirtilen %15 teminatı göstermelidir ki takibi durdurabilsin.

H.M.K’nin 209. maddesi adi bir senetteki yazı veya imza inkâr edildiğinde, bu konuda bir karar verilinceye kadar, o senedin herhangi bir işleme esas alınamayacağını ifade etmektedir. Bu yüzden eğer adi senetteki imza veya yazı senet sahibi tarafından inkar edilirse ve bu konuda genel mahkemelerde menfi tespit davası da açılmışsa, mahkeme bu ihtilaf ile ilgili bir karar verene kadar senet herhangi bir işleme esas alınmaz. Delil olarak da kullanılamayacaktır. Senet hiçbir işleme esas alınamayacağından, o senede dayanarak yürütülen işlemler de durur. H.M.K m. 209 emredici bir hüküm olduğundan sahteliği iddia edilen bir senede dayanılarak başlatılan takibin kendiliğinden bir işleme gerek kalmadan durması gerekmektedir aksi takdirde şikayet yoluna başvurulmalıdır. Takip durmamışsa menfi tespit davasına bakan mahkeme H.M.K m.209 uyarınca tedbir kararı verip takibi durdurmalıdır. Buradaki ihtiyati tedbir ile hiçbir takip işlemi yapılamaması yani davanın sonuna kadar takibin durması sağlanmalıdır. Normal menfi tespit davasında verilen ihtiyati tedbirde (yani senedin sahteliği iddiasına rağmen durmayan takibe ilişkin tedbir olmayan) takip yapılıyor fakat olduğu yerde duruyor ve ilerlememesi sağlanıyordu.

Menfi Tespit Davasının Kabul Edilmesi (İ.İ.K. m. 72/5)

Menfi tespit davası borçlu lehine sonuçlanırsa takip durur ve bu lehe karar kesinleştiğinde borçlu aleyhine başlatılan takip iptal edilir. Doğal olarak dava sonuçlanmadan önce borçlunun malları üstüne haciz konulmuşsa bu hacizler kalkar. Haciz konulan malların satışı yapıldıysa bu satış bedeli borçluya geri ödenir. (Dava borçlu lehine hükme bağlanırsa derhal takip durur. İlamın kesinleşmesi üzerine münderecatına göre ve ayrıca hükme hacet kalmadan icra kısmen veya tamamen eski hale iade edilir. İ.İ.K m. 72/5) İtirazın kaldırılması yolunda icra mahkemesi tazminat ve para cezasına hükmedebiliyor eğer borçlu aleyhine tazminat veya para cezasına hükmedilmişse bunlar da ortadan kalkar.

Borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan takibin haksız ve kötü niyetli olduğu anlaşılırsa, talebi üzerine, borçlunun dava sebebi ile uğradığı zararın da alacaklıdan tahsiline karar verilir. Takdir edilecek zarar, haksızlığı anlaşılan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olamaz. İ.İ.K. m.72/5) Madden anlaşıldığı üzere alacaklı, borçluyu menfi tespit davası açmaya zorladığında ve takibinde de haksız ve kötü niyetli olduğunda borçlunun talebi ile dava sebebiyle uğradığı zararın da alacaklıdan tahsiline karar verilir. Takdir edilecek zarar, haksızlığı anlaşılan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olamaz. Alacaklının haksız olması tazminata hükmedilmesi için yeterli değildir ayrıca alacaklının kötü niyetli olduğunun kanıtlanması gerek. Bu maddeden anlaşılan takip başlamadan önce açılan menfi tespit davasında alacaklı aleyhine tazminata hükmedilemez. Çünkü alacaklının daha sonra takip başlatıp başlatmayacağını ve başlatırsa kötü niyetli olduğunu bilemez.

Menfi Tespit Davasının Reddedilmesi (İ.İ.K. m. 72/4)

Menfi tespit davası reddedilirse borcun gerçekten var olduğu tespit edilir. Borçlu lehine verilen ihtiyati tedbir kararı kalkar ve alacaklı takibe devam eder. Devam edilmesi için ret kararının kesinleşmesine gerek yoktur. (Dava alacaklı lehine neticelenirse ihtiyati tedbir kararı kalkar. İ.İ.K. m. 72/4) İtirazın kaldırılması yolunda icra mahkemesi tazminat ve para cezasına hükmedebiliyor eğer borçlu aleyhine tazminat veya para cezasına hükmedilmişse bunlar da tahsil edilir.

İhtiyati tedbir nedeni ile alacaklı lehine alacağını geç alamsı sebebi ile talebe gerek olmaksızın takip konusu alacağın %20’sinden az olmayacak bir tazminata hükmedilir. (Buna dair hükmün kesinleşmesi halinde alacaklı ihtiyati tedbir dolayısıyla alacağını geç almış bulunmaktan doğan zararlarını gösterilen teminattan alır. Alacaklının uğradığı zarar aynı davada takdir olunarak karara bağlanır. Bu zarar herhalde yüzde yirmiden aşağı tayin edilemez. İ.İ.K m. 72/4) Zararın daha fazla olduğu ispat edilirse mahkeme %20’den daha fazla tazminata hükmedebilir.

Menfi tespit davasında takibin durması için ihtiyati tedbir kararı verilmemişse veya icra dairesine yatırılan paranın alacaklıya ödenmemesi için ihtiyati tedbir kararı verilmemişse borçlu aleyhine tazminata hükmedilemez. Çünkü takip ihtiyati tedbir yüzünden durmamış alacaklı amacına ulaşmış yani zarar görmemiştir.

Menfi Tespit Davasında Uygulanacak Olan Yargılama Usulleri Nelerdir ?

Menfi tespit davasını borçlu alacaklıya karşı ikame eder. Yukarıda da ifade edildiği gibi bu dava borç, alacaklıya ödenmişse açılamaz. İ.İ.K.’nin 72/6 maddesine göre borçlu, menfi tespit davası zımmında tedbir kararı almamış ve borç da ödenmiş olursa, davaya istirdat davası olarak devam edilir. Bunun için talebe gerek yoktur. Mahkeme kendiliğinden davaya istirdat davası olarak devam eder. Fakat borç ödendikten sonra açılan menfi tespit davasını, mahkeme istirdat davası olarak görmeli ve borçluya talebinin ne olduğunu izah ettirmelidir.

Menfi tespit davasında görevli mahkeme kural olarak asliye hukuk mahkemesidir. (H.M.K. m. 2: Dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalarla, şahıs varlığına ilişkin davalarda görevli mahkeme, aksine bir düzenleme bulunmadıkça asliye hukuk mahkemesidir.) Yetkili mahkeme ise davalının yerleşim yeri mahkemesi ya da takibin yapıldığı icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesidir. (İcra takibi sonrası menfi tespit açılmışsa.)

“Menfi tespit ve istirdat davaları, takibi yapan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesinde açılabileceği gibi, davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir. Davacı istirdat davasında yalnız paranın verilmesi lazım gelmediğini ispata mecburdur. (İ.İ.K. m. 72/8)”

Dava harcı nispidir. (borçlunun, borçlu olmadığını iddia ettiği miktar üzerinden). İhtiyati tedbir isteniyorsa ve davacı yani borçlu lehine tazminat istiyorsa bu dilekçede belirtilmelidir.

İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

Borçlunun icra takibinden önce menfi tespit davası açılabileceği gibi icra takibinden sonra da bu davayı açabileceğini yukarıda belirtmiştik.

İİK.nun 72.maddesinin 3.fıkrasında bu olasılık düzenlenmiştir. Böyle bir ayrım yapılmasının en önemli nedeni açılacak menfi tespit davasında davacı borçlunun icra takibini ihtiyati tedbir yoluyla durdurabilip durdurmayacağıdır. İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında davacı borçlu devam eden takibi ihtiyati tedbirle durduramamakta sadece %15 teminat ödeyerek icra veznesine girecek paranın alacaklıya ödenmesini ihtiyati tedbirle önleyebilmektedir.

İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında hukuki yararın belirlenmesi icra takibinden önce açılan menfi tespit davasına göre daha kolaydır. Ancak ödeme emrine itiraz süresi içinde açılacak menfi tespit davası ile ilamsız icra takibinin itirazla durdurulmasından sonra açılacak menfi tespit davasında hukuki yararın mevcut olup olmadığını tespit etmek ise zordur. ((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

Menfi tespit icra ve iflas kanununda 538.sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle 72.maddede düzenlenmiştir. Değişiklikten önce maddede sadece istirdat davasına yer verilmiştir.

Borçlunun bir alacaklının kendisinden bir hak veya alacak talep etmesi üzerine ileri sürülen hak veya alacağın doğmadığını ve doğduktan sonra sona erdiğini tespit ettirmek amacıyla açtığı tespit davasına menfi tespit davası denir.

Menfi tespit davası icra takibinden önce açılabildiği gibi icra takibinden sonra da açılabilir. Takipten önce menfi tespit davası açılabilmesi için borçlunun borcu olmadığının hemen tespitinde korunmaya değer bir hukuki yararı bulunmalıdır. (Kuru Baki; İcra ve İflas Hukukunda MenfiTespit ve İstirdat Davası, Ankara 2003, s 24) Borçlu maddi hukuk bakımından ödemekle yükümlü olmadığı bir alacak talebiyle karşılaşmışsa menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunduğu kabul edilmelidir.

Takipten önce açılan menfi tespit davasında borçlunun hukuki durumu tehlikede ise veya taraflar arasındaki hukuki ilişki belirsizlik içeriyorsa ve açılacak dava sonucunda verilecek kararla belirsizlik ortadan kalkacaksa hukuki yararın mevcut olduğu kabul edilmelidir. (Görgün L. Şanal, İcra Hukukunda Menfi TespitDavası, Ankara 1977,s 62) Alacaklının ihtarname keşide ederek alacağını talep etmesi halinde sadece alacağını talep etmesi bu ihtarın talebin ciddiliğini ortaya koyduğu kabul edilemez. Bu durumda davacı borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunup bulunmadığının tespiti için alacaklının elinde bulunan belgenin niteliğinin tespit edilmesi gerekir. Örneğin alacaklı ihtarında hiçbir belgeye dayanmadan alacak talebinde bulunmuşsa bu ihtar üzerine menfi tespit davası açmakta borçlunun hukuki yararı bulunmamaktadır. Zira borçlu alacaklının hiçbir belgeye dayanmadan başlattığı ilamsız takibe itiraz etmek suretiyle takibi durdurmak olanağına sahiptir. (13 H.D. 07.03.1991, 90-8599/2609)

Alacaklının elinde bir senet veya İİK.nun 68.maddesinde sayılan belgelerden biri bulunuyorsa borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğu kabul edilmelidir.

((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

Ödeme Emrine Süresinde İtiraz Eden Borçlunun Açtığı Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

Genel haciz yoluyla ilamsız takibe süresinde yapılan itiraz üzerine takip durur. (İİK.m.66).Takibin dayanağı belge itirazın kesin kaldırılmasını (İİK.m.68, 68 a) sağlayan belgelerden ise borçlunun itirazdan sonra menfi tespit davası açmakta hukuki yararı vardır. Zira alacaklı itirazın tebliğinden itibaren 6 ay içinde icra mahkemesine başvurarak itirazın kesin kaldırılmasını sağlayabilir. Bu durumda borçlunun mallarının haczedilmesi ve satılması tehlikesi bulunmaktadır. Borçlunun bu durumda açtığı menfi tespit davasını kazanması halinde lehine %40 tazminata karar verilmemelidir. İİK.nun 72/5.maddesine göre borçlu yararına tazminata hükmedilmek için borçluya menfi tespit davası açmaya zorlayan takibin haksız ve kötü niyetli olması gerekir. Oysa itirazla takip durduğuna göre borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan bir takibin mevcut olduğu kabul edilemez.

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 138/4.maddesine göre Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun alacaklı olduğu ve İcra ve İflas Kanunu uyarınca yapılan takiplerde itirazlar satış dışında takip işlemlerini durdurmaz. Fonun başlattığı ilamsız takiplerde itiraz sadece satışı durdurduğundan borçlunun mallarının haczedilmesi önlenemeyeceğinden haciz tehdidi altında bulunan borçlunun takibin herhangi bir belgeye dayanmaması halinde bile menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğu kabul edilmelidir.
Ödeme emrinin süresinde itiraz ederek durduran borçlunun alacaklının itirazının giderilmesi için herhangi bir yola başvurmasından önce açtığı menfi tespit davasında hukuki yararı bulunup bulunmadığı uygulamada tereddütlere neden olmuştur.

Yargıtay bazı kararlarında ödeme emrine itiraz eden borçlunun icra takibi mevcut olduğu sürece borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğunu kabul etmiştir;
“Borçlunun itirazı üzerine icra takibinin durması alacaklının takibe devam etmeyeceği anlamına gelmez. İtiraz icra takibini ortadan kaldırmaz.
Kaldı ki, icra takibinde önce de menfi tespit davası açılması mümkün olduğuna ve davalı alacağın varlığını bu davadan önce iddia etmiş bulunmasına göre, bu davanın iddia ve savunma çerçevesinde incelenerek esas hakkında bir karar verilmesi gerekirken yazılı nedenle mahkemece ret kararı verilmesi usul ve yasaya aykırıdır.(11. H.D. 30.11.1982, 6501/7252).
“Davalı tarafından davacı aleyhine 10.12.2007 tarihinde başlatılan ilamsız takibin, davacının süresi içinde ödeme emrine itirazı üzerine 03.01.2008 tarihi itibariyle durduğu, davacının, henüz davalı alacaklı tarafından “itirazın iptali” davası açılmasını beklemeden menfitespit istemiyle 24.03.2008 tarihi itibariyle eldeki bu davayı açtığı anlaşılmaktadır. Yapılan bir icra takibine itiraz üzerine, alacaklı tarafından “itirazın iptali” davası açılması durumunda, menfi tespit davasında ileri sürülebilecek iddialar, itirazın iptali davasında savunma sebebi olarak ileri sürülebileceğinden, bu durumda borçlunun ayrı bir menfi tespit davası açmakta hukuki yararı yoksa da, henüz alacaklı tarafından itirazın iptali davasının açılmamış olduğu durumda ise böyle bir imkan söz konusu olmadığından, borçlunun, itirazın iptali davasının açılmasını beklemeden menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğunun kabulü gerekir. Nitekim söz konusu bu halde, yapılan itiraz üzerine takip durmuşsa da, “ takibe itiraz” sadece takip hukuku ile ilgili bir sonuç olup, kesin hükmün sonuçlarını doğurmaz. Bu itibarla borçlu, “itirazın iptali” davası için alacaklıya tanınan bir yıl gibi uzun bir süreyi beklemeden maddi hukuk anlamında, borcun bir an önce ve kesin olarak ortadan kaldırılmasını istemek hakkına sahip olup, böyle bir durumda dava açılmasında hukuki yarar bulunmadığını kabul etmek mümkün değildir. Kaldı ki, yapılmış bir icra takibi olmadan da borç tehdidi altına olan kişinin menfi tespit davası açabileceği, İcra İflas Kanununun 72/2.maddesinde açıkça düzenlenmiştir. O halde dava konusu olayda, hakkında başlatılan takibe itiraz eden borçlu davacının, kendisine karşı bir itirazın iptali davası açılmasını beklemeden iş bu menfi tespit davasını açmakta hukuki yararı bulunduğunun kabulü işin esasının incelenmesi gerekirken, aksine düşüncelerle hukuki yarara ilişkin “dava şartı” yokluğundan bahisle davanın reddine karar verilmiş olması usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir.” (13. H.D. 19.10.2009,5267/11668; YKD 2010/3,s.451-452)

Yargıtay bazı kararlarında ise genel haciz yoluyla takibe itiraz eden borçlunun takip dayanağı belgenin İİK.nun 68.maddesinde sayılan belgelerden olmaması halinde menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmadığını kabul etmiştir;
“İİK.nun 72.maddesi uyarınca borçlu icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığının ispat için menfi tespit davası açılabilir”. Uygulamada bunun ilk şartı olarak ödeme emrine itiraz edilmemesi suretiyle takibin kesinleşmiş olması aranmaktadır. Şu var ki, bu kuralın istisnası olarak bilimsel öğretiye göre, alacaklının eline İİK.nun 68’de yazılı itirazın kesin kaldırılmasını sağlayacak nitelikte bir belge yoksa, borçlunun menfi tespit davası açmakta korunmaya değer ve güncel bir hukuksal yararı yoktur. Çünkü borçlu, alacaklının kendisine karşı yapacağı ilamsız takipte ödeme emrine itiraz etmek suretiyle takibi durdurabilir.(İİK.mad.68): Bunun üzerine elinde İİK.nun 68’de yazılı belge bulunmayan alacaklı itirazın iptali davası açabilir ve borçluda bu davaya karşı vereceği cevap lahiyasında borçlu olmadığı savunmasını ileri sürebilir.(Bkz.Sıtkı Akyazan,İcra veİflas Kanunundaki Yeni ve Değişik Hükümleri Üzerinde İnceleme ve Açıklamalar,Ank.1965, sh.61 Postacıoğlu,İlhan:İcra Hukuku Esasları ; 4.baskı ,İst.1982.sh.257, dipont:23; Uyar Talih: İcra Hukukunda OlumsuzTespit ve Geri Alma Davaları, 2.baskı,sn.6; Kuru ,Baki MenfiTespit ve İstirdat Davası,Ank, 2003, sh.26,27).
Somut olayda, aleyhine ilamsız icra takibi başlatılan davacının ödeme emrine süresinde itirazı ile takip durduğuna göre bu davayı açmakta hukuki yarar bulunup bulunmadığı incelenmeden sonuca gidilmesi doğru görülmemiştir.” (3. H.D. 06.04.2006, 1745/3747)

“Davalı tarafından 11.05.2004 tarihinde başlatılan ilamsız icra takibine borçlu 07.06.2004 tarihinde itiraz ederek takibi durdurmuştur. Takibe itiraz eden Ercan Kimya Ltd.Şti. 08.06.2004 tarihinde takip konusu alacaktan dolayı borçlu olmadığının tespitini talep ederek menfi tespit davası açmıştır. Menfi tespit davası açılabilmesi için borçlunun bu davayı açmada hukuki yararının bulunması gerekir. Borçlu takibe itiraz ederek durdurmuştur. Borçlu takip konusu alacak nedeniyle borcu olmadığının hemen tespitinde korunmaya değer bir hukuki yararı bulunmamaktadır. Zira alacaklı itirazın giderilmesini sağlamadan duran takip nedeniyle alacaklıdan hak talep etmesi mümkün değildir. Alacaklının şayet itirazın kaldırılması yoluna gitmesi halinde borçlunun menfi tespit davası açmada hukuki yararı olacaktır. Somut olayda borçlunun hakkındaki takibi itiraz ederek durdurduktan bir gün sonra menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. Mahkemece bu yönler gözetilerek bir karar verilmesi gerekirken işin esasına girilerek hüküm kurulmasında isabet görülmemiştir”. (19. H.D. 08.11.2007, 5232/9773)

Konu ile ilgili öğretideki görüşlere de değinmek istiyoruz.
Akyazan’a göre ilamsız icra takibine geçen alacaklının elinde itirazın kaldırılmasını sağlayan bir belge olmadıkça, borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı yoktur. Zira bu durumda olan alacaklının takibine karşı borçlunun menfi tespitdavası açmakta hukuki yararı yoktur. Zira bu durumda olan alacaklının takibine karşı borçlunun yapacağı itiraz takibi durdurmak için yeterlidir. (Akyazan, Sıtkı; İcra ve İflas Kanunundaki Yeni ve Değişik Hükümler Üzerinde İnceleme ve Açıklamalar, Ankara, 1965, s.61)
Postacıoğlu’na göre hiçbir belgeye dayanmayan ilamsız icra takibine itiraz eden borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı yoktur. Hatta, takibe geçen alacaklının takibini dayandırdığı belgenin 68. madde de sayılan belgelerden olmaması halinde de borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. (Postacıoğlu, İlhan; İcra Hukukunda Menfi TespitDavası, İHFM, c. xxxıı say.2-4, s.8287)

İlamsız icra takibine itiraz eden borçlunun menfi tespit davası açmasında hukuki yararının bulunduğunun kabulü için alacaklının takibinde dayandığı belgelerin İİK.nun 68.maddesinde sayılan belgelerden olması gerektiğine ilişkin görüşlere katılıyoruz. Zira yine haciz yoluyla takip borçlunun itirazı üzerine durmuştur. İcra takibinde herhangi bir belgeye veya İİK.nun 68.maddesinde sayılan belgelerden birine dayanmayan takibin alacaklı tarafından itiraz giderilmeden devam ettirilmesi mümkün değildir. Borçlu bakımından bu takip nedeniyle bir tehlike bulunmamaktadır. İtirazın kesin kaldırılması için gerekli belgelere sahip olmayan alacaklı ancak genel mahkemede borçlunun itirazının iptali için İİK.nun 67.maddesine göre dava açabilir. Bu durumda da borçlu menfi tespit davasında ileri sürebileceği hususları itirazın iptali davasında savunma sebebi olarak ileri sürebileceğinden menfi tespit davası açılmasında borçlunun hukuki yararı mevcut değildir.
Ancak alacaklı icra takibini durdurmasına rağmen bir hakkının veya hukuki durumun ciddi tehdit altında bulunduğunu ispat ederse menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğu kabul edilebilir. Bu durumda borçlunun kendisi için söz konusu olan tehlike ve belirsizliğin ortaya çıkaracağı zararın ancak menfi tespit davası ile giderilebileceğini kanıtlamalıdır. ( Pekcanıtez, Hakan/Atalay Oğuz /Özkan ,Muhammet ; Medeni Usul Hukuku 6B, Ankara 2007.s.226, Hanağası ,Emel:Davada Menfaat,Ankara 2009,s.314.)

Örneğin genel haciz yoluyla takibe itiraz eden borçlunun elektriği veya suyu takip konusu borcu ödemediği için kesilecekse borçlu menfi tespit davası açarak elektriğin veya suyun kesilmemesi için ihtiyati tedbir talep ederek menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğu kabul edilmelidir. Zira bu durumda borçlunun hukuki durumu ciddi ve tehlike ile tehdit edilmektedir.
İsviçre’de menfi tespitdavası 1994 yılında İcra ve İflas Kanununda değişiklik yapılarak kabul edilmiştir.(SchKG.m.85.a). İsviçre Federal Mahkemesi bir kararında icra takibine itiraz eden borçlunun menfi tespitdavası açmasını kabul etmemiştir. (BGE 125 III 149 E.2c (Meier Isaak:İsviçre Hukuku Açısından İcra Hukukunun Güncel Sorunları, Medeni Usul ve İcra İflas Hukukçıları Toplantısı-VII, 24-25 Ekim 2008, s.89).

((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

Ödeme Emrine İtiraz Süresi İçinde Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

Alacaklının kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip yapması halinde borçlunun şikayet ve itirazı kural olarak takibi durdurmadığı. için borçlunun itiraz süresi içinde menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmaktadır.

Alacaklının genel haciz yoluyla ilamsız takip yapması halinde ödeme emrini alan borçlu ödeme emrine itiraz süresi içinde ödeme emrine itiraz edebilir veya menfi tespitdavası açabilir veyahutta her iki yola birlikte başvurabilir.

Genel haciz yoluyla başlatılan ilamsız takipte alacaklı herhangi bir belgeye dayanmamışsa borçlu ödeme emrine yapacağı itirazla takibi durdurabileceğinden ve takibin devamı için alacaklının itirazın kaldırılmasını veya itirazın iptali yoluna başvurması halinde kendisini savunabileceğinden borçlunun bu durumda menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. (Görgün L. Şanal, İcra Hukukunda Menfi TespitDavası, Ankara 1977,s 62)

Alacaklı genel haciz yoluyla ilamsız icra takibinde adi senede veya kambiyo senedine dayanmışsa ve borçlu takibin dayanağı olarak gösterilen senetteki imzaya itiraz edebilecek durumda ise menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. Zira borçlu imzaya itiraz ederek ilamsız takibi durdurabilir. Alacaklının itirazının geçici kaldırılmasını talep etmesi durumunda ise kendisini savunabilir. İtirazın geçici kaldırılmasına karar verilmesi halinde ise İİK.nun 69.maddesi uyarınca borçtan kurtulma davası açabilir.

Alacaklının adi senet, kambiyo senedi veya İİK.nun 68.maddesinde sayılan belgelerden birine dayanarak genel haciz yoluyla ilamsız icra takibine geçmesi halinde, borçlu borca itiraz edebilecek durumda ise menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunduğu kabul edilmelidir. Zira bu durumda alacaklı itirazın kesin kaldırılmasını (İİK.m.68) talep ederek takibin devamını sağlayabilir. (Bu durumda elinde takip dayanağı belgeyi hükümden düşürecek bir belgeye sahip olan borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmadığı kabul edilmektedir..Bkz.Kuru, Baki: İcra ve İflas Hukukunda Menfi TespitDavası ve İstirdat Davası, Ankara 2003, s.42-43; Türk, Ahmet :Menfi TespitDavası, Ankara, 2006, s. 190) ((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

İpoteğin Paraya Çevrilmesi Yoluyla İlamsız Takibe İtirazdan Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

İcra ve İflas Kanunun 150.maddesine göre ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamsız takipte borçlu veya ipotek veren üçüncü kişi ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde itirazda bulunabilirler. Ancak rehin hakkı itiraz konusu yapılamaz. İpoteğin iptali hakkında dava açılması halinde İİK’.nun 72.maddesi hükmü kıyas yoluyla uygulanır.

Görüldüğü gibi ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamsız takiplerde rehin hakkına itiraz edilemeyeceği için üçüncü kişi takibe itiraz etmiş olsa bile ipoteğin iptali davası açabilir. İpoteğin iptali davası güvence altına alınan alacağın hükümsüzlüğü ya da alacağın sona ermesi nedenine dayanarak açılabilir.

Borçlunun ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamsız takibe itirazdan sonra ipoteğin iptali (terkini, fekki) nedeniyle dava açmakta hukuki yararı bulunmaktadır.

Borçlunun borca itiraz etmesi nedeni ile takip duracağından borçla ilgili menfi tespit davası açıp açamayacağı hususu da üzerinde durulması gereken bir konudur. Alacaklının İİK’nun 150-a maddesi uyarınca itirazın kesin kaldırılmasını sağlayacak bir belgeye sahip olması halinde borçlunun takip konusu borçla ilgili menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunduğu kabul edilmelidir. Ancak alacaklının elinde itirazın kesin kaldırılmasını sağlayacak bir belge yoksa borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunduğu kabul edilemez. Zira borçlunun itirazı giderilmeden takip konusu taşınmazın satışının yapılmasının mümkün olmadığından borçluyu menfi tespitdavası açması için tehdit eden bir durumun varlığı söz konusu değildir. ((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

Menkul Rehininin Paraya Çevrilmesi Yoluyla İlamsız Takibe İtirazdan Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

Menkul rehninin paraya çevrilmesi yoluyla ilamsız takipte alacaklı ve borçlu arasında birisi alacağa, diğeri rehne ilişkin olmak üzere iki türlü ilişki bulunmaktadır.

Borçlu bu nedenle sadece alacağa, sadece rehne veya her ikisine de itiraz edebilir. (Gürdoğan, Burhan; Türk İsviçre İcra ve İflas Hukukunda Rehnin Paraya Çevrilmesi, Ankara, 1967, s. 44)
Borçlunun sadece alacağa itiraz etmiş olması halinde takip durur. Rehne itiraz etmeyen borçlu rehin hakkını bu takip içinde tartışma konusu yapamaz. (İİK.m. 147/1)

Borçlu alacağa itiraz etmeyip sadece rehin hakkına itiraz etmişse takip alacak yönünden kesinleşmiş olur. (M.M. Kom. Gerekçesi (Bilge, Necip/ Gürdoğan, Burhan : İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1965, s. 120) Bu durumda borçlunun alacağa yönelik olarak menfi tespitdavası açmakta hukuki yararı bulunmaktadır. Zira İİK.’nun 147/1. maddesinde 62’den 72. maddeye kadar olan hükümlerin uygulanacağı açıkça belirtilmiştir.
Borçlu sadece rehin hakkına itiraz etmişse alacaklı itirazın kesin kaldırılmasını veya itirazın iptalini isteyebilir. Alacaklı isterse yollara gitmeden rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipten vazgeçerek takibe aynı dosyadan haciz yoluyla devam edilmesini isteyebilir. Bu durumda da borçlunun menfi tespitdavası açmakta hukuki yararı bulunmaktadır.

Borçlu hem borca hem de rehin hakkına itiraz ederse takip durur. Bu durumda alacaklının takibini dayandırdığı belge 68. madde de sayılan belgelerden ise, itirazdan sonra borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmaktadır. Ancak, alacaklı takibinde 68. maddede sayılan belgelerden birine dayanmıyorsa borçlunun takibe itirazdan sonra menfi tespit davası açmakta hukuki yararı mevcut değildir. Menfi tespit davasının bu nedenle reddi gerekir. ((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

Alacaklının İtirazın Giderilmesi Talebinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar

İlamsız icra takibine karşı süresi içinde yapılan itiraz ile veya gecikmiş itiraz nedeninin icra mahkemesince kabulü icra takibine devam edebilmek için alacaklının başvurusu ile itirazın giderilmesi gerekir. Bunun için alacaklının ya itirazın kaldırılması için icra mahkemesine başvurması veya genel mahkemelerde itirazın iptali davası açmış olması gerekir. Alacaklının bu yollardan birine başvurmasından sonra açılan menfi tespit davasında hukuki yarar bulunup bulunmadığı konusu da önemlidir.

1-Alacaklının İtirazın Kesin Kaldırılması Talebinde Bulunmasından Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar
İlamsız icra takibine konu edilen alacak İİK’nun 68.ve 68-a maddesinde sayılan belgelerden birine dayanması halinde alacaklı icra mahkemesine başvurarak itirazın kesin kaldırılmasını talep edebilir. Talep üzerine verilecek icra mahkemesi kararları kesin hüküm teşkil etmez. Ayrıca itirazın kesin kaldırılması talebinin kabulü halinde alacaklı borçlunun malvarlığının haczini talep edebilir. İcra mahkemesinde borçlunun takibin dayanağı İİK’nun 68.maddesinde sayılan belgeleri hükümden düşürecek belgelerden birine sahip olması halinde borçlu itirazın kaldırılması talebinin reddini sağlayabilir. Oysa menfi tespit davasında borçlu bütün savunma sebeplerini ileri sürerek borçlu olmadığının tespiti yönünde lehine karar alabilir. Bu nedenle alacaklının itirazının kesin kaldırılmasını talep etmesinden sonra açılan menfi tespit davasında borçlunun hukuki yararının bulunduğu kabul edilmelidir.

2-Alacaklını İtirazının Geçici Kaldırılması Talebinde Bulunmasından Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar
Alacak ilamsız icra takibinde adi senede dayanmış ve borçlu sadece takibin dayandığı belgedeki imzaya itiraz etmişse, alacaklı itirazın tebliğinden itibaren 6 ay içinde icra mahkemesine başvurarak itirazın geçici kaldırılmasını isteyebilir. (İİK.m.69). İcra Mahkemesince yapılacak inceleme sonucunda imzanın borçluya ait olmadığının tespiti halinde icra mahkemesi itirazın geçici kaldırılması talebini reddeder. Alacaklı bu durumda sadece tahsil davası açarak alacağını borçludan talep edebilir. Bu talep üzerine borçlu tüm savunma sebeplerini ileri sürebileceğinden borçlunun menfi tespitdavası açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır.
Alacaklının itirazın geçici kaldırılması talebinin kabulü halinde borçlu genel mahkemede borçtan kurtulma davası açabilir. (İİK.m.69).Bu davanın süresinde açılması halinde itirazın geçici kaldırılması kesin kaldırmaya dönüşmez. Borçtan kurtulma davası bir tür menfi tespitdavası niteliğinde olduğundan ayrıca menfi tespit davası açmakta borçlunun hukuki yararı yoktur. Ancak borçlu borçtan kurtulma davasının şartı olan %15 teminatı yatırmamışsa veya süresinde borçtan kurtulma davası açmamışsa sahtelik nedenine dayanarak menfi tespit davası açabilir.

3-Alacaklının İtirazın İptali Açmasında Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar
Alacaklı ilamsız icra takibinde ödeme emrine itirazın tebliğinden itibaren 1 yıl içinde genel mahkemelerde itirazın iptali davası açabilir.(İİK.m.67) İtirazın iptali davası genel hükümlerine göre görülen bir dava olması nedeniyle borçlu takibe itirazında bildirdiği itiraz sebepleriyle bağlı olmadan bütün savunma sebeplerini davada ileri sürebilir. Bu nedenle itirazın iptali davası açıldıktan sonra takip konusu borçla ilgili olarak borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmamaktadır. Zira menfi tespit davasında ileri sürülebileceği borçla ile ilgili iddiasını itirazın iptali davasında savunma sebebi yapabilir ve savunma ile ilgili tüm delillerini gösterebilir. ((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

Menfi Tespit Davasında Dava Şartı Olarak Hukuki Yarar

01.10.2011 tarihinde yürürlüğe giren 6100 sayılı HMK.’nun 114. maddesinde hukuki yarar dava şartı olarak kabul edilmiştir.
Hakkı ihlal edilen bir kişi davacı olarak mahkemeye başvurup hukuki korunma talep edebilir.
Ancak davacının hukuki korunma talep edebilmesi için korunmaya değer bir yararının bulunması gerekir.
Davacının dava hakkına sahip bulunması mahkemeden hukuki koruma isteyebilmesi için yeterli değildir. Dava açan kişinin ayrıca dava açmakta hukuki bir yararı bulunmalıdır.
Kural olarak inşai davalarda ve eda davalarında hukuki yararın bulunduğu varsayılır. Davacı bu tür davalarda hukuki yararının bulunduğunu bildirmek ve ispat etmekle yükümlü değildir. Ancak şüphe halinde hukuki yararın mevcut olup olmadığı inceleme konusu yapılır.
Tespit davalarında bu arada menfi tespit davasında davacının davanın açılmasında hukuki yararı bulunmalıdır.
Davacı menfi tespitdavası açmakta hukuki yararı bulunduğunu bildirmeli, açıklamalı ve gerekirse ispat etmelidir. (Kuru Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü, 2001, c.II.s.1368; Hanağası Emel; Davada Menfaat, Ankara, 2009,s.314)
Davacı menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunduğunu ispat edemezse dava dava şartı olan hukuki yararın bulunmadığı gerekçesiyle reddedilmelidir.

((Kapatılan)19. Hukuk Dairesi 2013/4329 E., 2013/7144 K.)

İcra Takibine İtiraz Eden Borçlunun, İtirazın İptali Davası Açılmadan Önce Borçlu Olmadığına Dair Menfi Tespit Davasını Açmasındaki Hukuki Yarar

Hukuk Genel Kurulu’nca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:

Dava, borçlu olmadığının tespiti istemine ilişkindir.

Yerel mahkemece, davanın kısmen kabulüne dair verilen karar taraf vekillerinin temyizi üzerine, Özel Dairece yukarıda başlık bölümünde yazılı gerekçeyle bozulmuş; mahkemece önceki kararda direnilmiştir. Direnme kararını, davalı vekili temyize getirmiştir.

Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; davacı/borçlunun hakkında yapılan icra takibine itiraz ederek takibin durmasından sonra, itirazın iptali davası açılmadan önce borçlu olmadığının tespiti davası açmakta hukuki yararının bulunup bulunmadığı noktasında toplanmaktadır.

Öncelikle, menfi tespitdavası ile ilgili genel bir açıklama yapılmasında ve ilgili yasal düzenlemelerin irdelenmesinde yarar vardır:

Gerçekte var olmayan bir borç ya da geçersiz bir hukuki ilişki nedeniyle icra takibine maruz kalması muhtemel olan veya icra takibine maruz kalan bir kimsenin (borçlunun) gerçekte borçlu bulunmadığını ispat için açacağı dava, menfi tespit olarak adlandırılmaktadır.

Menfi tespitdavası, 2004 sayılı İcra İflas Kanunu (İİK)’nun 72. maddesinde düzenlenmiştir.

Bu maddeye göre, borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir. İcra takibinden önce açılan menfi tespit davasına bakan mahkeme, talep üzerine alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere gösterilecek teminat mukabilinde, icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir. İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında ise ihtiyati tedbir yolu ile takibin durdurulmasına karar verilemez. Ancak, borçlu gecikmeden doğan zararları karşılamak ve alacağın yüzde onbeşinden aşağı olmamak üzere göstereceği teminat karşılığında, mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyla icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmemesini isteyebilir.

Bu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere menfi tespit davasında amaç bir hukuki ilişkinin veya bir hakkın gerçekten mevcut olmadığının tespitine yöneliktir.

Başka bir deyişle hukuki bir yarar bulunması koşuluyla sonuçta alacak-borç ilişkisi doğuracak bir durumun olmadığının tespiti amaçlanır.

Dayanılan hukuki ilişkinin gerçekten mevcut olmadığı icra takibine maruz kalmadan önce ileri sürülebileceği gibi, icra takibinden sonrada ileri sürülebilir.

Borçlunun icra takibinden önce veya sonra menfi tespit davası açabilmesi için borçlu olmadığının tespitinde hukuki yararının bulunması şarttır.

Buna rağmen, borçlunun, alacaklının harekete geçmesini beklemeden borçlu olmadığının tespitinde korunmaya değer bir yararı bulunabilir. Bu tür bir yararının bulunması halinde borçlu, borçlu olmadığının tespiti için dava açabilir.

Bunun dışında, icra takibi taraflar arasındaki maddi ilişkiyi tespit edecek nitelikte olmadığından, alacaklının takibe girişmesinden sonra, hatta takip kesinleştikten sonra da borçlunun, borçlu olmadığının tespitini mahkemeden istemesi mümkündür. 

Borçlu, belirtilen şekilde takipten önce veya sonra alacaklıya karşı bir menfi tespitdavası açar; bu davayı kazanırsa, hakkındaki icra takibi iptal edilir ve borcu ödemekten kurtulur.

Ancak, borçlu borcunu icra dairesine ödedikten sonra, artık menfi tespit davası açamaz. Bu halde, borçlunun sırf borçlu olmadığının tespitinde, hukuki bir yararı yoktur. Bundan sonra, ödediği paranın geri alınması için bir dava açması söz konusu olur ki, bu da istirdat davasıdır (Hakan Pencanıtez, Oğuz Atalay, Meral Sungurtekin Özkan, Muhammet Özekes, İcra ve İflas Hukuku, s.156- 164). 

Menfi tespitdavası, normal bir hukuk davası gibi açılır. Borçlu, itirazın kaldırılması sırasında tetkik merciinde (m. 68-68a) ileri sürüp ispat edemediği itiraz ve def’ilerini, menfi tespit davasında yeniden ileri sürebilir; çünkü itirazın kaldırılması kararı, menfi tespit davasında kesin hüküm teşkil etmez.

Nitekim aynı ilkeler, Hukuk Genel Kurulu’nun 17.03.2010 gün ve 2010/19-123 E. 2010/154 K; 07.12.2011 gün ve 2011/13-576 E. 2011/747 K sayılı kararında da vurgulanmıştır.

Somut olaya gelince:

Davalı/alacaklı tarafından davacı/borçlu hakkında cari hesaba dayanarak ilamsız icra takibinde bulunulduğu, davacı/borçlunun süresi içerisinde borca itirazı üzerine takibin durdurulmasına karar verildiği ve takibin durdurulmasına karar verildikten sonra davacı tarafından borçlu olmadığının tespiti amacıyla eldeki davanın açıldığı anlaşılmaktadır.

Bir davanın korunmaya değer, güncel hukuksal yarar bulunmaması nedeniyle reddedilebilmesi için, borçluyu tehdit edebilecek tehlike ve savsaklamalara karşı onu koruma gereksinmesinin olmaması gerekir.

Borçlunun, hakkında henüz icra takibi başlamadan önce de yapılabilecek olası bir takibi düşünerek, kendisini bir borçla tehdit eden kimseye karşı “böyle bir borcu bulunmadığının saptanması” için dahi menfi tespit davası açabileceği kabul edilmişken, hakkında yürümekte olan bir icra takibi olan borçlunun bu davayı açmasında hukuki yararının bulunduğunda hiç kuşku olmadığı gibi, böyle bir davayı açmasına da hiçbir hukuki engel bulunmamaktadır.

Alacaklının elinde İİK’nun 68. maddesinde sayılan belgeler bulunmaması, borçlu hakkında başlattığı icra takibine, borçlunun itiraz etmek suretiyle takibi durdurması da borçlunun menfi tespit davası açmakta hukuki yararı bulunmadığını kabule yeterli olmayıp, bu halde dahi borçlu borç tehdidi altında olup, bu nedenle de menfi tespit davası açmakta hukuki yararı vardır.

Kaldı ki, davacı/borçlunun borçlu olmadığını ileri sürerek ilamsız icra takibine itiraz etmesi, ancak takibin durmasını sağlamakta olup, icra takibini ortadan kaldırmamaktadır. Takibin iptali ise eldeki davanın açılmasından sonra gerçekleşen bir sonuçtur. Bu nedenle, davacının, takibe konu icra dosyasından dolayı borçlu olmadığının tespiti davası açmakta hukuki yararı vardır.

Diğer taraftan, davalı/alacaklının alacağını isteme ve dava açma tehdidi altında bulunması nedeniyle de davacının menfi tespit davasını açmakta hukuki yararı vardır.

Tüm bu açıklamalar ve özellikle İİK’nun 72. maddesinde icra takibinden önce de menfi tespit davası açılmasına cevaz verilmesi karşısında, yerel mahkemenin, davacı borçlunun menfi tespitdavası açmakta hukuki yararının bulunduğu yolundaki gerekçesi ve buna göre vardığı sonuç isabetlidir.

Yukarıda açıklanan nedenlerle, direnme uygun olup, işin esasına yönelik temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Özel Daireye gönderilmesi gerekir.

SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle direnme uygun olduğundan, davalı vekilinin esasa ilişkin diğer temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın 19.HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE, 18.01.2012 gününde oyçokluğu ile karar verildi.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2011/19-622 E., 2012/9 K.


Türkiye’de En Çok İşlenen Suçlar

“Ataput” İfadesi Atatürk’e Hakaret Olarak Kabul Edilmiştir

Kasten Öldürme ve Yaralama Suçunu İşleyen Mahkumların Eğitim Durumu ve Hapisteki Hükümlülerin Eğitim Durumu

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası Nedir ?

İkinci Kez Suç İşleyenlere Koşullu Salıverilme İmkanı Getirilmesi Sakıncalı Olabilir

Cezaevlerinde Bulunan Yabancı Uyruklu Hükümlü Sayısı ve Yabancı Uyruklu Hükümlülerin En Çok İşlediği Suçlar

Kasten Öldürme Suçunun En Çok İşlendiği İller ve Bölgeler

Davalar Neden Çok Uzun Sürüyor ?

Cezaevlerindeki Kadın ve Erkek Sayısı


Arama Kararı Olmadan Telefon İncelenemez ve Arama Yapılamaz

Tahliye Taahhüdü Geçerlilik Şartları

Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu Yetkili İcra Dairesi

Beraat Eden Kişi Avukatına Ödediği Vekalet Ücretini İsteyebilir


yazar:

Yorumlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir