Tenkis Davası ve Tenkis Hesaplaması

Tenkis Davası Ve Örnekler İle Tenkis Hesaplaması (T.M.K. m. 560-570)

Tenkis davası mirasbırakanın yaptığı kazandırmaların saklı payı ihlali durumunda uygulama alanı bulmaktadır. Tenkis davası bir yenilik doğuran davadır. Bazı işlemler mirasbırakanın ölümünden itibaren etkisizleşir. Önemli olan tenkis davası sonucunda, yapılan o kazandırmaları saklı payları karşılayacak orana kadar indirmektir. Geri kalan kısmı geçerli kalabilir. Burada iptal davasında olduğu gibi geçersizlik sebebi olan bir işlemin geçersiz hale getirilmesi yoktur. Bu kazandırmalar geçerlidir. Saklı payın ihlali söz konusuysa o durumda saklı paylı mirasçılar kendi saklı paylarını alıncaya kadar oradan tenkis yapılmasını yani karşılığının kendilerine verilmesini isteyebilirler. Tamamen geçerli bir işlemde tenkis davası sonucunda işlem, saklı payların ihlal edildiği oranda geçersiz olur ve geçmişe etkili olarak etkisizleşir.

Yargıtay tenkis talebinin eda talebini de zımnen kapsadığını kabul ediyor. Bu tartışmalıdır çünkü bazı durumlarda tenkisin yapılması yapılan kazandırmanın iadesini gerektirebilir. (Örneğin saklı payı ancak karşılayacaksa.)

Tenkis davası en erken miras bırakanın ölümüyle açılabilir. Tenkis davasındaki süreler hak düşürücü sürelerdir. (Hak düşürücü süreleri hakim resen dikkate alır, zamanaşımı sürelerini taraflar ileri sürmelidir.)

Tenkis davasının davacıları, saklı paylı mirasçılardır. Mirasbırakanın bir tane çocuğu ve annesi var olsun. Bu durumda çocuk tek mirasçıdır ve saklı paylı mirasçıdır. Anne tenkis davası açamaz çocuk hayattayken. Saklı paylı mirasçı olabilmek için ilk önce mirasa hak kazanabilmek gerekiyor. Genelde birden fazla mirasçı oluyor. O zaman her biri birbirinden bağımsız olarak bu davayı açabilir. Dava açmayanlar tenkis kararından yararlanamazlar ama hesaplama yapılırken tasarruf oranı tüm saklı paylar dikkate alınarak hesaplanır. Dava açmamış olanların da saklı payı tasarruf oranını hesaplarken eklenir. Fiil ehliyeti olmayanlar için yasal temsilcileri dava açabilir.

Tenkis Davası

T.M.K. Madde 560- Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler.

Yasal mirasçıların paylarına ilişkin olarak tasarrufta yer alan kurallar, mirasbırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça, sadece paylaştırma kuralları sayılır.

Mirasbırakan vasiyetnamesinde mirasçıları arasında mal paylaştırıyorsa ana kural, malvarlığının nasıl paylaşılacağını düzenlemesidir. Örneğin mirasbırakanın iki çocuğu olsun. Büyük çocuğuna Yüz Bin Türk Lirası değerindeki evi bıraksın. Küçük çocuğuna da Üç Yüz Bin Türk Lirası değerinde başka ev bıraksın. Burada ana kural gündeme gelir yani malları mirasçılarına bırakıyorsa, miras bırakan paylaştırma yapmak istiyordur. Paylaştırma yapmak istediği için böyle bir durumda yine evler miras kalacak ama bunların toplam değeri Dört Yüz Bin Türk Lirası olduğundan büyük çocuğa İki Yüz Bin Türk Lirası küçük çocuğa İki Yüz Bin Türk Lirası paylaşım yapması gerekiyor. Örnek olayda bir ev Yüz Bin Türk Lirası diğer ev Üç Yüz Bin Türk Lirası. Ana kural, bu bir paylaştırma kuralı olduğundan küçük çocuk Yüz Bin Türk Lirasını denkleştirme parası olarak büyük çocuğa verecek. O zaman eşitlenmiş olacaklar. Miras bırakan tasarrufta aksini belirtebilir. Denkleştirme istemediğini söyleyebilir. Burada kayırma amacı oluşur. O zaman denkleştirmeye gidilemez. Saklı pay ihlali varsa tenkis davası açılır. Çünkü miras bırakan tasarrufunda denk paylaştırma yapmak  istemiyor. Tasarrufunda belirtmemişse ana kural mallarını paylaştırmak istediğidir ve denkleştirmeye tabi olur.

Saklı paylı mirasçıların alacaklıları (ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunması gerekir) ve iflas masaları da davacı olabilirler.

Tenkis Davasında Mirasçının Alacaklılarının Hakları

T.M.K. Madde 562- Mirasbırakan, tasarruf edebileceği kısmı aştığında, saklı payı zedelenen mirasçı, iflâsı hâlinde iflâs dairesinin veya mirasın geçtiği tarihte kendisine karşı ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklıların ihtarına rağmen tenkis davası açmazsa, iflâs idaresi veya bu alacaklılar, alacaklarının elde edilmesi için gerekli olan oranda ve mirasçıya tanınan süre içinde tenkis davası açabilirler.

Mirasçılıktan çıkarılanın çıkarma tasarrufuna itiraz etmemesi durumunda da iflâs idaresi veya alacaklılar, aynı koşullarla tenkis davası açabilirler.

İlk önce süre vermeleri gerekiyor bu kişilerin. Saklı paylı mirasçı, alacaklılarının süre vermesine rağmen uygun bir sürede dava açmazsa o zaman alacaklılar dava açabilirler. Ellerinde aciz belgesi bulunmalı ve saklı paylı mirasçıya uygun bir süre vermeleri gerekiyor dava açabilmek için. Bu süre içinde mirasçılar yine davayı açmazlarsa alacaklılar sadece alacakları oranında dava açabilir. Yani saklı payı ihlali Yüz Bin Türk Lirası fakat alacaklının alacağı On Beş Bin Türk Lirası ise sadece On Beş Bin Türk Lirası için dava açılabilir.

Davalılar, mirasbırakanın tasarruf oranını aşarak saklı payları ihlal eden ve kanunen tenkise tabi tutulan kazandırmaların yapıldığı kişilerdir. Tenkis edilecek olan kazandırmaların yapıldığı kişiler, mirasçılar olabileceği gibi üçüncü kişiler de olabilir.

Kazandırma yapılan kişi öldüyse mirasçısı davalı olur.

Birden fazla kişi varsa yani birden fazla kazandırma yapıldıysa örneğin vasiyetname ile üç kişiye kazandırma yapılmış ise bu üç kişinin hepsine karşı dava açmak zorunluluğu yoktur. Fakat bu hak kaybı yaşanmayacağı anlamına gelmemektedir. Çünkü tenkiste sıra vardır. Tenkise tabi kazandırmalar rastgele toptan tenkis edilemez. Bunların hepsinin sırası vardır. İlk önce ölüme bağlı tasarruflar tenkis edilir. Ölüme bağlı tasarruflar, saklı payı tamamen karşılıyorsa tenkise tabi sağlararası kazandırmalara hiç başvurulamaz. Ölüme bağlı tasarruflar ile sağlararası kazandırmalar da kendi içlerinde sıraya tabidir. Mirasbırakanın ölümünden geriye doğru en yeni tarihli kazandırmadan en eski tarihli kazandırmaya doğru yapılır. En yeni tarihli kazandırma saklı payı karşıladıysa en eski tarihli kazandırmaya gidilemez. En son sırada kamuya yararlı ölüme bağlı ve sağlararası kazandırmalar vardır. Bu yüzden dava açılması istenmeyen kişiye bir ölüme bağlı tasarruf yapıldıysa ve dava açılan kişiye bir sağlararası kazandırma yapıldıysa, ikisi de tenkise tabiyse mahkeme hesaplama yaparken hiç dava açılmamışsa bile sanki ölüme bağlı tasarruf ile kazandırma yapılan kişiden tahsil ediliyormuş gibi hesaplama yapar. Örneğin toplamda Yüz Bin Türk Lira saklı pay ihlali çıkmış ve ölüme bağlı tasarruf İki Yüz Bin Türk Lirası değerinde olsun. Dava açılmış kişiye tenkise tabi Üç Yüz Bin Türk Lirası sağlararası bağışlama yapılmış olsun. Ölüme bağlı tasarruf, saklı payı karşılamaya yetiyor fakat ölüme bağlı tasarruf yapılmış kişiye dava açılmamışsa bundan sonrasında gelen sağlararası kazandırmadan bedel alınamaz çünkü ilk sırada ölüme bağlı tasarruf tenkis edilecektir. Tenkis edilecek kişiye karşı dava açılmayıp pas geçilmiş olur. Fakat mahkeme hesaplamayı yaparken sanki dava açılmak istenmeyen kişiye davayı açılmış gibi hesaplamayı yapar. Mahkeme ilk önce ölüme bağlı tasarruf yapılan kişiden tenkis eder. Ölüme bağlı tasarruf miktarı İki Yüz Bin Türk Lirası, mahkeme hesaplama yaptığında Yüz Bin Türk Liralık ihlal tespit eder ve İki Yüz Bin Liralık ölüme bağlı tasarruftan bu ihlal edilen bedeli aldığında artık ihlal edilen saklı pay kalmayacaktır. Davanın açılıp açılmaması ile ilgilenmez mahkeme bu ihlal edilen saklı pay ölüme bağlı tasarruftan alınamaz. Daha sonra ise aslında ikinci sıradaki sağlararası işleme dava açıldığı gerekçesi ile gidilemez. Bu yüzden, bütün kazandırma lehtarlarına dava açılması zorunluluğu yoktur fakat açılması kişinin menfaatine olur. Yoksa hak kayıpları yaşanabilir.

Tenkis davası, sadece şahsi ve nispi bir talep hakkı verir. Bu yüzden de sadece kazandırma lehtarına karşı bu dava açılabilir. Kazandırma lehtarı üçünü bir kişiye kendisine kazandırılan malvarlığını devrederse ana kural üçüncü kişiye karşı dava açılamayacağıdır. Fakat Yargıtay’ın bu konuda 1975 tarihli bir içtihadı birleştirme kararı var. İstisnai durumlarda, Yargıtay kötü niyetli üçüncü kişilere karşı da dava açılabileceğini kabul ediyor.

Tenkis Davası Hak Düşürücü Süreler

T.M.K. Madde 571-

Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.

Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlar.

Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir. 

Örneğin 9. yılın 5. ayında saklı payın ihlal edildiği öğrenilmişse sadece geriye kalan 7 ay içinde dava açılabilir. En üst sınırı budur.

Mirasbırakan ölmeden açılamaz bu dava, 1 yıllık süre en erken mirasbırakanın öldüğü tarihte başlar.

Süresiz bir tenkis defi hakkı vardır. Miras bırakan öldüğünde vasiyetnamesiyle evini üçüncü bir kişiye vasiyet ettiyse o ev aslında ilk mirasçıların malvarlığını geçiyor. Kazandırma lehtarı mirasçılardan vasiyet alacağının ifasını talep edecek. Kazandırma, vasiyet alacaklısına ifa edilmediyse ve saklı pay ihlalinin ileri sürebileceği tenkis davasının açılma süresi de kaçırıldıysa, kazandırma lehtar malı talep ettiğinde tenkis defi ileri sürülebilir.  İleri sürülmezse mahkeme bunu kendiliğinden dikkate almaz. Evin mülkiyeti henüz nakledilmemiş böyle bir kazandırma olduğu öğrenilmiş ama henüz dava açılmamışsa, kazandırma lehtarı mirasçılardan vasiyet alacağının ifasını talep ettiğinde o zaman süreyi kaçırmış olsalar bile tenkis defi ileri sürülebilir mirasçılar tarafından. Demek ki tenkis defi her durumda ileri sürülebiliyor.

Tenkis Hesaplaması

Tenkis hesaplaması yapılırken sıra çok önemlidir. Ayrıca bölünmez mal vasiyeti gibi tenkise özellik kazandıran bazı özel durumlar mevcuttur. Detaylı tenkis hesaplamasının nasıl yapıldığını öğrenmek için buraya tıklayınız.