Tenkis Hesaplaması

Tenkis Hesaplaması

Tenkis hesaplaması yapılırken sıraya dikkat edilir. Tenkise özellik kazandıran varsa bu da ayrıca göz önünde bulundurulur.

Tenkiste Sıra

T.M.K. Madde 570- Tenkis, saklı pay tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan; bu yetmezse, en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlararası kazandırmalardan yapılır.

Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.

1. sırada ölüme bağlı tasarruflar var. İlk olarak ölüme bağlı tasarruflardan tenkis yapılacak. Yetmezse,

2. sırada en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlararası kazandırmalar var           

3. sırada kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar var.

Bu sıralama emredicidir. Mirasbırakan aksini karar veremez.

Birden fazla ölüme bağlı tasarruf varsa, ölüme bağlı tasarrufların kendi içlerinde tenkisi bakımından mirasbırakan farklı kurallar öngörebilir ama eğer farklı bir kural öngörülmediyse T.M.K m. 563’e göre mirasçı atanması yoluyla veya diğer bir ölüme bağlı tasarruflar ile elde edilen kazandırmaların tamamı orantılı olarak yapılır. Yani ölüme bağlı tasarrufların tenkisi kural olarak orantılı yapılır.

Örneğin tereke Yüz Bin Türk Lirası olarak belirlenmiş olsun. Mirasbırakanın tek çocuğu A hayatta. B’ye Otuz Bin Türk Lirası, C’ye de Kırk Beş Bin Türk Lirası vasiyet etsin.  Tereke Yüz Bin Türk Lirası, A’nın miras payı Yüz Bin Türk Lirası, saklı payı Elli Bin Türk Lirası. Mirasbırakanın tasarruf oranı Elli Bin Türk Lirası. Ölüme bağlı tasarrufların toplamı Yetmiş Beş Bin Türk Lirası. Bu kazandırmalar dışında terekede hala mevcut olan bir değer var mı buna da bakılması gerekir. Buna artık tereke denir. Artık tereke = net tereke- ölüme bağlı tasarrufların toplamı. Somut olayda (net tereke)  Yüz Bin Türk Lirası  –  Yetmiş Beş Bin Türk Lirası (ölüme bağlı tasarrufların toplamı)  = Yirmi Beş Bin Türk Lirası artık tereke mevcuttur. Demek ki A Yirmi Beş Bin Türk Lirasını zaten terekeden alacak ama saklı payı Elli Bin Türk Lirası. Yirmi Beş Bin Türk Lirası ihlal edilmiş saklı payıdır. Ölüme bağlı tasarruflar saklı payı Yirmi Beş Bin Türk Lirası aşmıştır. Orantılı tenkis burada devreye giriyor. İhlal edilen saklı pay ölüme bağlı tasarrufların toplamına oranlanır. İhlal edilen saklı pay Yirmi Beş Bin Türk Lirası, ölüme bağlı tasarruflar toplamı Yetmiş Beş Bin Türk Lirası. Oran 1/3. Her ikisinden de 1/3 tenkis edilecek. B’den On Bin Türk Lirası, C’den On Beş Bin Türk Lirası tenkis olacak.

Bu oran ölüm tarihindeki değerler üzerinden bulunur. Bu daha sonra karar tarihindeki değerlere uygulanır.

Ölüme bağlı tasarruflar aynı zamanda saklı paylı mirasçıya yapıldıysa ne olacak? Birden fazla saklı paylı mirasçıya yapılan ölüme bağlı tasarrufların her biri lehine kazandırmanın sadece saklı payı aşan miktarlarının oranlarına göre tespit edilir. Oranlama sadece aşan miktarlar bakımında yapılır. Örneğin miras bırakan ölmüş, geriye çocukları A,B,C kalmış olsun. Tereke Yüz Yirmi Bin Türk Lirası olsun. A’ya 80.000,00 -TL, B’ye 40.000,00- TL vasiyet yapılsın. Ölüme bağlı tasarruflar her halükarda tenkise tabiydi. Hepsinin miras payı 40.000,00 -TL. Saklı payları da 20.000,00 -TL (Yasal miras payları 1/3, saklı payları yasal miras payının yarısı 1/3 x 1/2 = 1/6). Ölüme bağlı tasarruflar toplamı 120.000,00 -TL. Hiç artık tereke yok o yüzden de C hiçbir şey alamıyor şu durumda. A’ya 80.000,00 -TL tasarruf yapılmış ama A’nın kendisinin 20 bin liralık bir saklı payı olduğuna göre ona yapılan kazandırmadan kendisinin saklı payının düşülmesi gerekir. Yani A’ya yapılan kazandırma aslında 60.000,00 -TL. B’ye yapılan kazandırma 20.000,00 -TL. C’nin ihlal edilen saklı payı 20.000,00 -TL, saklı payları aşan toplam oran 80.000,00 -TL böylelikle oran ¼ olacak (20/80). A’ya yapılan asıl kazandırmanın yani 60.000,00 -TL’nin 1/4’ü (15.000,00 -TL) tenkis edilecek. B’ye yapılan asıl kazandırmanın yani 20.000,00-TL’nin 1/4’ü (5.000,00 -TL) tenkis edilecek.

Kazandırma yapılanların bir kısmı saklı paylı mirasçı bir kısmı alakasız üçüncü kişiler olabilir. Örneğin mirasbırakan çocuğuna ölüme bağlı tasarruf yapmış arkadaşı A’ya da ölüme bağlı tasarruf yapmış olabilir. Bunların hepsi oranlamaya girer arkadaşı A saklı paylı mirasçı olmadığı için kazandırmanın tümü oranlamaya girer, saklı paylı mirasçılar da ise kendi saklı payları düştükten sonra oranlamaya girerler.

Sağlararası kazandırmaların tenkis hesaplaması nasıl yapılır? Ölüme bağlı tasarruflar saklı payı karşılamadığı zaman sağlararası kazandırma varsa ona geçilir. En yeni tarihliden en eskiye doğru. Örneğin 5.000,00 -TL ihlal edilen saklı pay var. Mirasbırakan bir Mart ayında (2019) bağışlama yapmış bir de Şubat ayında (2019). İlk mart ayında yaptığı sağlararası kazandırma tenkise tabi olur.

Bağışlama aynı anda yapıldıysa o zaman kıyasen ölüme bağlı tasarruflara yapılan orantılı tenkis uygulama alanı bulur. Arada 3 saat bile varsa önemli bu. Sonradan yapılan tenkise tabi olur.

Sağlararası kazandırmalar ile de saklı pay karşılanmadıysa o zaman da kamu yararına yapılan ölüme bağlı tasarruflara ve sağlararası yapılan kazandırmalara gidilir. Bunların kendi içerisinde birden fazlasına kazandırma yapılmışsa örneğin 3 tane derneğe kazandırma yapılmışsa bunların kendi içindeki sırası bakımından genel kural uygulanır. Kamuya yararlı 3 kazandırma varsa bunlardan hangisi ölüme bağlı tasarruf ilk ona bakılır.

Tenkis Hesaplamasında Tenkise Özellik Taşıyan Bazı Kazandırmalar

Bölünmez mal vasiyetinde

T.M.K. Madde 564-

Değerinde azalma meydana gelmeksizin bölünmesine olanak bulunmayan belirli bir mal vasiyeti tenkise tâbi olursa, vasiyet alacaklısı, dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerini karşılayan parayı isteyebilir.

Tasarruf konusu malın vasiyet alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna verilmesi gereken, aksi hâlde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verilir.

Bu kurallar, sağlararası kazandırmaların tenkisinde de uygulanır.

Örneğin bir daire, araba vs. bölünemez. Bu durumda vasiyet alacaklısı dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın kendisine verilmesini ya da tasarruf edilebilir kısmın değerini alarak malı karşılayan parayı isteyip malı geri verebilir. Yani vasiyet alacaklısı ya malın kendisinde kalmasını isteyebilir saklı payı vererek ya da malı verip tasarruf edilebilir kısmı isteyebilir.

İlk önce sabit tenkis oranının bulunması lazım. Örneğin kişiye 20.000,00 -TL değerinde otomobil vasiyet edildi. Tenkis davası sonucu oran tespit edildi ve ¼ yani 5 bin liralık bir tenkis söz konusu oldu. Bu durumda kendisine otomobil bırakılan vasiyet alacaklısı bu 1/4’lük oranı verip arabanın kendisinde kalmasını isteyebilir veya arabayı geri verip 3/4’lük kısma tekabül eden 15.000,00 -TL’yi isteyebilir. Bu seçim vasiyet alacaklısındadır.

Aynı kural sağlararası kazandırmaların tenkis hesaplaması için da uygulanır.

T.M.K. m. 564/2’ye göre, verilmesi gereken para karar tarihindeki güne göre belirlenecek. Örneğin taşınmaz ölüm tarihinde 200.000,00 -TL. 1/4’lük sabit tenkis oranı belirlensin. 50.000,00-TL’ye tekabül ediyor. 50.000,00 -TL verip taşınmazın kendisinde kalmasını isteyemez çünkü karar tarihindeki değer önemli. Vermesi gereken para karar tarihindeki değerin 1/4’üdür. Taşınmaz ölüm tarihinde 200.000,00 -TL ama karar tarihinde 600.000,00 TL olmuşsa. O zaman 600.000,00 -TL’nin 1/4’ünü alırsak 150.000,00 -TL oluyor. Evin kendisinde kalmasını isteyip 150.000,00 -TL vermesi gerekir.

Davalı eğer seçim hakkını kullanmazsa, davacı saklı paylı mirasçıya bu seçim hakkı geçer.